Uporczywe kartografie i mapy z Doliny Muminków
A Wrongheaded Approach to Cartography in Humanities and Maps from Moominvalley
Włodzimierz Karol PESSEL
Uniwersytet Warszawski, Instytut Kultury Polskiej
e-mail: wkpessel@gmail.com
ORCID: 0000-0002-2967-3415
Zarys treści: Artykuł porusza zagadnienie trudności w przekraczaniu granic między geografią i kartografią a naukami o kulturze i wiedzą o literaturze. Autor opiera się na tezie, że nakładanie siatki kartograficznej na przestrzenie wyimaginowanie nie jest możliwe. Złudzenie takie stanowi efekt zmetaforyzowania aparatu pojęciowego humanistów; używane przez nich pojęcia, zamiast przylegać do zjawisk, jedynie do nich przybliżają. Ma to jednak pewien skutek pożyteczny: dostrzeganie przez badaczy zależności między strukturami dzieł a strukturami przestrzennymi. Świetnego przykładu wykorzystania map jako kulturowo specyficznych strategii wizualnych dostarcza twórczość Tove Jansson. Autorka cyklu opowiastek o Muminkach kreśliła mapy ze świadomością metaforycznego charakteru takiego zabiegu, a przy tym historyczności konwencji graficznych w zapisie informacji o przestrzeni. Dolina Muminków miała niewątpliwie pewne znamiona eskapistyczne, jednakże zostały one podporządkowane nowemu, powojennemu porządkowi geograficznemu i geopolitycznemu, pojałtańskiej mapie Europy i Finlandii. Scharakteryzowanie map z książeczek Tove Jansson doprowadza autora do wniosku, że Jansson zdemaskowała naiwne podejście do kartografii, postawę kulturową, wedle jakiej mapy ustanawiają prawdy o kształcie świata, tworzą wizualne homologie terytoriów. Jansson niejako antycypowała epokę nadużywania idei map, zarówno w naukach humanistycznych, jak w codziennych dyskursach.
Słowa kluczowe: Tove Jansson, mapy Doliny Muminków, Finlandia, geopoetyka, mapowanie, zwrot przestrzenny, kartografia w historii kultury
Abstract: The article addresses the difficulties of crossing the boundaries between geography and cartography on one side, and cultural studies as well as literary studies on the other side. The author relies on the argument that it is not possible to impose cartographic grid on imaginary spaces. Such illusion is the effect of the transformation of humane terminology into the set of metaphors. The concepts humanists use only bring them closer rather than adhere to phenomena. However, this has also a useful effect, i.e. abstracting key points in relations between structures of literary works and spatial structures by researchers. A great example of using maps as a culturally specific visual strategy are the works of Tove Jansson. Moomin stories’ author made maps with awareness of the metaphorical nature of such a procedure, and of the historicity of the graphic conventions in the notating of space information. Moominvalley had undoubtedly some escapist hallmarks, but it was subordinated to the post-war geographical and geopolitical order, the new map of Europe and Finland after Yalta Conference. Characterizing maps from Moomin books leads the author to conclude that Jansson has debunked a naïve approach to mapping, namely, a cultural attitude according to which maps establish truths about the shape of the world and create visual homologies of territories. In some way, Tove Jansson anticipated misusing of idea of maps, both in humanities and in everyday discourses.
Key words: Tove Jansson, Moominvalley’s maps, Finland, geopoetics, mapping, spatial turn, cartography in cultural history
Zalecany sposób cytowania / Cite as: Pessel K.W., 2019, Uporczywe kartografie i mapy z Doliny Muminków, Prace i Studia Geograficzne, 64.4, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 53-65.
Wpłynęło: 04.08.2019
Zaakceptowano: 12.01.2020