Historia Pałacu Uruskich-Czetwertyńskich

 

Pałac Poniatowskich

Na słynnym obrazie z 1778 namalowanym przez Bernardo Bellotto zwanego Canaletto, przedstawiającym Krakowskie Przedmieście od strony Nowego Światu, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się budynek Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego widnieje zupełnie inny pałac. Został on zbudowany w 1. połowie XVIII w. dla Stanisława Poniatowskiego. Budynek był założony na planie prostokąta. Od północy, od strony kościoła Wizytek łączył się pod kątem prostym z oficyną, gdzie znajdował się wjazd na teren stojących tu wcześniej królewskich stajni. Pałac Poniatowskiego był piętrowy, jedynie środkowy ryzalit miał dwa piętra, które były zwieńczone trójkątnym frontonem wypełnionym herbowym kartuszem. Pałac miał dwa balkony znajdujące się na pierewszym piętrze: od strony ulicy i od strony podwórza. Ten pierwszy był bardziej ozdobny i reprezentacyjny.

Pałac przy Krakowskim Przedmieściu stał się główną rezydencją miejską Poniatowskich. W tym to pałacu 29 listopada 1764 r. Stanisław August – szósty syn Stanisława (seniora) dowiedział się o wybraniu go na króla Polski.

W roku 1775 pałac przeszedł w posagu w ręce rodu Tyszkiewiczów, którzy pod koniec XVIII w. zbudowali na sąsiedniej działce okazały pałac, łącząc go z dawnym pałacem Poniatowskich. Stary pałac był przez długi czas wynajmowany na mieszkania dla arystokracji, następnie kupił go Stanisław Mokronowski (1820), a po jego śmierci Jakub Szymanowski (1834). W grudniu 1843 r. pałac i cała posesja przeszła w ręce Seweryna Uruskiego.

Pałac Uruskich

Seweryn Uruski zapragnął posiadać w stolicy własną okazałą rezydencję, dlatego w grudniu 1843 r., kupił dawną rezydencję Poniatowskiego. Stary pałac zamierzano poddać gruntownemu remontowi oraz rozbudować go w głąb od strony południowej. Jednak – jak czytamy w „Kurierze Warszawskim” z 21 lipca 1844 r. – „po bliższym rozpoznaniu budowy dawna dziedzina Poniatowskich zupełnie rozebraną została, a w jej miejscu stawiany jest dziś dom zupełnie nowy podług planu W. Gołońskiego, członka Rady Budowniczej Rządowej”.

Uroczystość położenia kamienia węgielnego pod pałac Uruskich odbyła się dn. 13 lipca 1844 r. a roboty ukończono w 1847 r.

Korpus główny pałacu, usytuowany bezpośrednio przy Krakowskim Przedmieściu zachował swój pierwotny i prawie niezmieniony wygląd do dziś. Towarzyszyły mu trzy oficyny, otaczające niewielki dziedziniec.

Północna, dawna oficyna kuchenna Poniatowskich była wspólna z sąsiednim pałacem Potockich. Tu też mieściła się brama prowadząca na nieregularny w kształcie dziedziniec pałacu. Nowe było skrzydło południowe oraz oficyna zamykająca podwórze od wschodu.

Południowa elewacja pałacu skierowana na ulicę prowadzącą do pałacu Kazimierzowskiego (zwaną wówczas uliczką Uniwersytecką) ma obecnie inny wygląd niż pierwotnie. Miała ona kształt litery L, której dłuższe ramię zakończone było wieżyczką. Główna bryła była dwukondygnacyjna. Wzdłuż oficyny biegł przylegający doń parterowy pawilon, który od wschodu zakończony był lekko występującym ryzalitem, kryjącym podstawę wieżyczki. Przylegająca do niej wschodnia oficyna otrzymała dwukondygnacjową przybudówkę. Na dachu tej oficyny urządzono przeszkloną werandę, do której prowadziły żelazne kręcone schodki z balustradą.

Pałac Czetwertyńskich

Po śmierci Seweryna Uruskiego (w 1890 r.) pałac otrzymała w dożywocie jego żona Ermancja, zaś po jej śmierci, rok później, stał się on własnością ich starszej córki Marii Wandy, zamężnej z Włodzimierzem Światopełk-Czetwertyńskim.

Czetwertyńscy przebudowali starą kuchenną oficynę północną, oraz dawny pawilon z werandą, w miejsce której nadbudowano piętro. Zmieniono też kształt otworów okiennych w południowej oficynie na prostokątny.

Po śmierci Włodzimierza Czetwertyńskiego w 1918 r. jego żona Maria, postanowiła wynająć sale pałacu na pierwszym piętrze konsulatowi Cesarstwa Perskiego, zatrzymując dla swego użytku parter i oficynę południową. Konsulat Cesarstwa Perskiego, a później Iranu funkcjonował w pałacu do wybuchu drugiej wojny światowej.

Dnia 27 grudnia 1929 r. pałac stał się własnością Seweryna Czetwertyńskiego, który nabył go od matki.

W czasie bombardowania stolicy we wrześniu 1939 r. w pawilon południowy budynku trafiła bomba, niszcząc kilka jego pomieszczeń. Po upadku Powstania Warszawskiego pałac został spalony przez Niemców, jednak mury pałacu stały, choć wypalone, bez dachów i stropów.

Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego

Po II wojnie światowej pałac został przekazany na rzecz Uniwersytetu Warszawskiego, który postanowił odbudować go dla Instytutu Geograficznego. Prace przy odbudowie pałacu i adaptacji jego wnętrz dla potrzeb nowego użytkownika, prowadzone pod kierunkiem znakomitego architekta Jana Dąbrowskiego trwały do 1951 r. Korpus główny pałacu odbudowano w jego pierwotnym kształcie. Zmieniony kształt po odbudowie ma oficyna północna (pozbawiona jednego piętra), a prawie w zupełnie innej formie odbudowano oficynę południową. Parterowa oranżeria została nadbudowana o jeden poziom. Na tym piętrze mieści się teraz nasza największa sala wykładowa – Audytorium im. W. Nałkowskiego. W latach 1966-1967 odbudowano też fragment dawnej oficyny wschodniej. Utracił on jednak połączenie ze skrzydłami północnym i południowym. Obecnie mieści się w nim Szkoła Języków Obcych.