Z żalem przyjęliśmy wiadomość o śmierci Pani prof. dr hab. Alicji Kostrowickiej, wybitnej badaczki problematyki geograficzno-turystycznej.
Profesor Kostrowicka w latach 1984-1987 pełniła funkcję prodziekana Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Ponadto w latach 1984-1989 wchodziła w skład dwóch komisji rektorskich i senackich, a od roku 1987 do 1993 roku reprezentowała Wydział w Senacie Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1993-1999, pełniła funkcję dyrektora Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Regionalnej Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych.
W imieniu Rady Wydziału i całej warszawskiej uniwersyteckiej społeczności geograficznej składamy wyrazy żalu i szczere kondolencje Rodzinie Zmarłej.
Nabożeństwo żałobne zostanie odprawione 17 marca 2025 r. o godz. 9.20 w kościele św. Wincentego /drewniany/ na Bródnie, po którym nastąpi odprowadzenie na cmentarz miejscowy do grobu rodzinnego.
Wspomnienie o Pani Profesor Alicji Kostrowickiej
Profesor Alicja Kostrowicka (z domu Krzymowska) urodziła się w Warszawie w 1929 roku. Po skończeniu szkoły średniej rozpoczęła studia geograficzne na Uniwersytecie Warszawskim i w 1953 roku otrzymała stopień magistra. Jeszcze w czasie studiów podjęła pracę w ówczesnym Instytucie Geograficznym UW, pracując początkowo w bibliotece, a potem jako pomocnik asystenta. W trakcie swojej długiej kariery naukowej Pani Profesor przeszła wszystkie szczeble związane z pracą na uniwersytecie: w latach 1953-1965 była zatrudniona kolejno na etacie asystenta-stażysty, asystenta i starszego asystenta, między rokiem 1965 a 1975 była adiunktem, w latach 1975-1980 pracowała jako starszy wykładowca, następnie była docentem (1980-1990). Po uzyskaniu w 1990 roku tytułu profesora, do 1996 roku była profesorem nadzwyczajnym, a potem – aż do przejścia nam emeryturę w 2003 roku pracowała na Wydziale Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego jako profesor zwyczajny.
Pierwszą opublikowaną pracą naukowo-badawczą była Jej praca magisterska „Franciszek Szwarcenberg-Czerny. Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego (1847-1917)”, wydana drukiem w 1954 roku. Opiekunem pracy był prof. Stanisław Leszczycki, którego Pani Profesor Alicja Kostrowicka bardzo często wspominała, nazywając Mistrzem. Opublikowanie pracy magisterskiej w wydawanej przez ówczesny Instytut Geografii Polskiej Akademii Nauk serii „Prace Geograficzne” dowodzi, iż została ona uznana za pracę o dużych walorach naukowych.
Po rozpoczęciu pracy na Uniwersytecie Warszawskim Pani Profesor Alicja Kostrowicka interesowała się głównie historią geografii i geografią historyczną. Uwieńczeniem tych zainteresowań była obroniona w 1965 roku rozprawa doktorska „Oddziaływanie sieci kolejowej na rozwój miast Polski w latach 1860-1910”. Podobnie, jak w przypadku pracy magisterskiej, promotorem wyżej wymienionej rozprawy był prof. Stanisław Leszczycki. Skrócona wersja pracy doktorskiej Pani Profesor Alicji Kostrowickiej (podpisującej się już wówczas w publikacjach naukowych nazwiskiem Krzymowska-Kostrowicka) ukazała się w 1972 roku w języku angielskim w jednym z numerów czasopisma „Geographia Polonica”.
Już wkrótce Jej pasją naukową stała się geografia turyzmu. Przełomowym momentem w działalności naukowo-badawczej był rok 1973, kiedy to wspólnie z Barbarą Solińską-Górnicką opublikowała pracę „Ekologiczno-gospodarcza ocena warunków naturalnych na potrzeby rekreacyjnego zagospodarowania jezior wdzydzkich”. Praca ta była w dużej mierze wynikiem badań terenowych (raport z nich ukazał się już w 1968 roku). Warto zauważyć, że były one prowadzone z udziałem ówczesnego Instytutu Urbanistyki i Architektury, co oznaczało, iż Pani Profesor Alicja Kostrowicka dołączyła do grona geografów opowiadających się nie tylko za stworzeniem silnych więzi między nauką a praktyką, ale również prowadzeniem badań w zespołach inter- i multidyscyplinarnych. Umiejętność łączenia teorii z praktyką zaowocowała tym, że wkrótce (w 1976 roku) Pani Profesor Alicja Kostrowicka znalazła się wśród ekspertów realizujących program badawczy finansowany przez Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG), zatytułowany „Ekonomiczne i pozaekonomiczne skutki oddziaływania człowieka na środowisko przyrodnicze”. W ramach tego programu, kierowała w latach 1976-1990 komisją noszącą nazwę „Rola turystyki jako czynnika rozwoju regionalnego”. W tym miejscu należy dodać, że poza naukowcami z krajów ówczesnej RWPG, w pracach wyżej wymienionej komisji brali także udział badacze z Austrii, Finlandii i byłej Jugosławii. W 1978 roku Pani Profesor Alicja Kostrowicka została oficjalnie powołana przez Komitet Wykonawczy RWPG na stanowisko eksperta naukowego w zakresie przyrodniczych podstaw zagospodarowania turystycznego. Jak wspominała Pani Profesor, nawiązane wówczas kontakty z czołowymi badaczami zajmującymi się relacjami między turystyką a środowiskiem przyrodniczym zadecydowały o Jej późniejszych zainteresowaniach, związanych z ujęciem systemowym w badaniach turystyki. Tym samym można uznać, że Pani Profesor Alicja Kostrowicka zapoczątkowała w Polsce badania geograficzne nad – zgodnie z obecną terminologią – usługami ekosystemowymi dotyczącymi turystyki i rekreacji.
Uwieńczeniem przemyśleń teoretycznych Pani Profesor i prowadzonych przez Nią badań terenowych była niewątpliwie rozprawa habilitacyjna zatytułowana „Terytorialny system rekreacyjny. Analiza struktury i charakteru powiązań”, wydana w 1979 roku. Warto wspomnieć, że we wstępie do niej Pani Profesor Alicja Kostrowicka napisała: „…zajmowanie się rekreacją – z racji niejednorodnego charakteru rekreacji – wymaga zespołowych badań interdyscyplinarnych…”. Przytoczony cytat nie był jedynie deklaracją. Pani Profesor bez większego trudu potrafiła rozmawiać o turystyce i rekreacji z botanikami (zwłaszcza zajmującymi się fitosocjologią), planistami i urbanistami, a także socjologami i psychologami, znajdując z nimi wspólne zainteresowania i posługując się wspólnym językiem.
Badania prowadzone przez Panią Profesor Alicję Kostrowicką w rejonie jeziora Wigry zgodnie z koncepcją terytorialnych systemów rekreacyjnych zdobyły uznanie za granicą, zwłaszcza wśród geografów czechosłowackich, niemieckich, radzieckich i bułgarskich. Ich wyniki zostały opublikowane także we Francji i Wielkiej Brytanii.
W latach 80. XX wieku, już po otrzymaniu stopnia doktora habilitowanego, Pani Profesor Alicja Kostrowicka nadal zajmowała się przyrodniczo-kulturowymi uwarunkowaniami turystyki i rekreacji (z położeniem nacisku na czynniki przyrodnicze), stając się z czasem prekursorką kierunku badań nazwanego geoekologią turystyki i wypoczynku. Głównym problemem, którym w tym czasie pasjonowała się, były relacje zachodzące między charakterem szaty roślinnej a jej przydatnością z punktu widzenia wypoczynku. Prowadząc badania w tym zakresie, Pani Profesor współpracowała z geografami-fitosocjologami z Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk. Ich uwieńczeniem była wydana w 1991 roku monografia „Zarys geoekologii rekreacji, t. 1. Oddziaływanie środowiska przyrodniczego na organizm człowieka”. Ponieważ spotkała się ona z dużym zainteresowaniem wśród nie tylko geografów i geobotaników, ale również przedstawicieli nauk o kulturze fizycznej, w 1995 roku ukazała się kolejna monografia „Zarys geoekologii rekreacji, t. 2. Człowiek w środowisku przyrodniczym. Geoekologia zachowań turystyczno-rekreacyjnych”. Jak sugeruje tytuł tego dzieła, na tym etapie swoich zainteresowań naukowych Pani Profesor Alicja Kostrowicka korzystała nie tylko z dorobku socjologii i psychologii, ale również filozofii.
Jednak nie tylko pisanie tekstów pochłaniało w tych latach czas Pani Profesor przeznaczony na działalność naukowo-badawczą. Kierowała Ona również, ukończonym w 1995 roku, projektem „Warszawa jako centrum turystyczne”, zleconym przez Biuro Zarządu Miasta Stołecznego Warszawy.
Dziełem wieńczącym karierę naukowo-badawczą Pani Profesor Alicji Kostrowickiej była książka „Geoekologia turystyki i wypoczynku”, wydana w 1997 roku. Chociaż nawiązywała ona tematycznie do obu tomów „Zarysu geoekologii rekreacji”, została wzbogacona o bardzo cenny rozdział teoretyczno-metodologiczny, zatytułowany „Metodologia badań stosowanych w geoekologii turystyki i wypoczynku” (rozdział 7).
Przechodząc do innych sfer działalności Pani Profesor Alicji Kostrowickiej trzeba wspomnieć, iż miała Ona duże doświadczenie w kierowaniu w latach 1981-1990 pięcioma zespołami badawczymi, realizującymi tematy dotyczące nie tylko turystyki i rekreacji, ale również dydaktyki nauczania geografii. Opublikowała kilka artykułów poświęconych krajoznawstwu, pozostającemu na pograniczu geografii turyzmu i dydaktyki geografii. Można Ją uznać za Naukowca, który obok zajmowania się badaniami teoretycznymi i empirycznymi, duży wysiłek wkładał w kształcenie przyszłych pokoleń.
Podczas pracy na Uniwersytecie Warszawskim Pani Profesor Alicja Kostrowicka wypromowała blisko 180 magistrów oraz 2 doktorów. Była również recenzentką kilku rozpraw doktorskich oraz habilitacyjnych bronionych na Uniwersytecie im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytecie Łódzkim, Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz , Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Opiniowała również kilkanaście wniosków o zatrudnienie na stanowisku profesora nadzwyczajnego. Świadczy to o tym, iż była w całej Polsce uznawana za niekwestionowany Autorytet w zakresie geografii turyzmu i rekreacji.
Pani Profesor Alicja Kostrowicka miała również bardzo duże doświadczenie organizacyjne. W 1981 roku stanęła na czele Zakładu Dydaktyki Geografii i Krajoznawstwa Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego, a w 1988 roku zaczęła jednocześnie sprawować funkcję kierownika specjalizacji w zakresie geografii turyzmu. W kadencji 1984-1987 była prodziekanem Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Ponadto w latach 1984-1989 wchodziła w skład dwóch komisji rektorskich i senackich, a od roku 1987 do 1993 roku reprezentowała Wydział w Senacie Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1993-1999, pełniła funkcję dyrektora Instytutu Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Regionalnej Wydziału Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego.
Ponieważ piszący te słowa przez wiele lat bezpośrednio współpracował z Panią Profesor Alicją Kostrowicką, na zakończenie tych wspomnień pragnie podzielić się osobistymi refleksjami dotyczącymi tej współpracy.
Pani Profesor była w 1986 roku recenzentką mojej rozprawy doktorskiej, a w 1995 roku pełniła podobną rolę w postępowaniu habilitacyjnym. O Jej przychylnym nastawieniu do moich osiągnięć naukowych i w ogóle do mojej osoby może świadczyć fakt, iż mogę pisać to wspomnienie. Od 1988 roku aż do Jej przejścia na emeryturę współpracowałem z Panią Profesor przy tworzeniu specjalizacji w zakresie geografii turyzmu (później przemianowanej na geografię turystyki i rekreacji). Z tego co pamiętam, podczas tych kilkunastu lat między nami nigdy nie doszło do konfliktów, a nawet sytuacji, które mogłyby być ich zarzewiem. Dzisiaj z całą odpowiedzialnością mogą stwierdzić, że cechy osobowości Pani Profesor – jej niezwykła kultura osobista i to co nazywa się empatią – jak również doświadczenie życiowe sprawiało, iż w każdej trudnej sytuacji potrafiła osiągnąć kompromis. Poczynając od końca lata 80. XX wieku, aż do późnych lat 90., wielokrotnie odbywałem podróże służbowe z Panią Profesor do Czech (wcześniej jeszcze do Czechosłowacji) w ramach wymiany miedzy Uniwersytetem Warszawskim a Uniwersytetem Karola w Pradze. W trakcie wyjazdów często odwiedzaliśmy studentów odbywających praktyki terenowe, uczestniczących w wycieczkach naukowych itp. Pani Profesor – mająca wtedy około 60 lat – doskonale potrafiła nie tylko dostosować się do trudnych warunków bytowych (nocowanie w namiotach, problemy z dostępem do ciepłej wody itp.), ale czynnie uczestniczyła w życiu towarzyskim, nie tracąc poczucia humoru i opowiadając historie ze swojego życia.
Mimo odejścia Pani Profesor Alicji Kostrowickiej pamięć o Niej pozostanie. Nie tylko jako o wybitnej Badaczce problematyki geograficzno-turystycznej, ale także jako o niezwykle wartościowym i przychylnym innym Człowieku.
Prof. dr hab. Andrzej Kowalczyk