Projekty badawcze w trakcie realizacji
- Władza podzielona w polskich gminach.
- Współpraca międzygminna – formy, skala, motywy, mechanizmy, rezultaty – porównanie krajów europejskich.
- Opłaty za lokalne usługi publiczne – znaczenie finansowe i polityczne.
- Liderzy polityczni w europejskich samorządach lokalnych (POLLEADER).
- Organizing for resilience. A comparative study on institutional capacity, governance, and climate change adaptation in Poland and Norway (POLCITCLIM).
- Czynniki rozwoju polskich gmin w kontekście kryzysu gospodarczego i nowych wyzwań Unii Europejskiej.
Uszczegółowione opisy poszczególnych projektów badawczych znajdują się poniżej.
Projekty badawcze w trakcie realizacji
Władza podzielona w polskich gminach.
Kierownik projektu: mgr Martyna Zawadzka
Źródło finansowania: grant Narodowego Centrum Nauki w ramach programu Preludium
Okres realizacji: sierpień 2018-sierpień 2021
Opis projektu:
Na gminnej scenie politycznej w Polsce funkcjonują dwa organy posiadające legitymizację pochodzącą z wyborów. Są to wójt (burmistrz/prezydent miasta), od 2002 r. wybierany w sposób bezpośredni, oraz rada gminy. W obecnych warunkach systemowych gminy możemy klasyfikować według relacji pomiędzy wójtem a radą gminy. Wyróżniamy sytuacje, gdy: rada gminy w wyniku wyborów jest rozdrobniona, a więc nie tworzy się większość jednego komitetu/partii; w radzie gminy formuje się większość radnych sprzyjająca wójtowi; w radzie gminy formuje się większość radnych, która nie sprzyja wójtowi. Problem badawczy w projekcie koncentruje się wokół trzeciej z opcji, więc zjawiska władzy podzielonej (divided government). Celem badania jest zidentyfikowanie przyczyn (prawno-instytucjonalnych oraz zachowań wyborców), skali zjawiska podzielonej władzy w polskich gminach oraz określenie, jak w zaistniałych warunkach funkcjonują organy władzy. W związku z tym weryfikowane będą hipotezy. Pierwsza dotycząca przyczyn władzy podzielonej, a więc wpływu systemu wyborczego:
H1. Zmiany w ordynacji wyborczej (wprowadzenie jednomandatowych okręgów wyborczych) prowadziło do zwiększenia skali gmin, w których władza jest podzielona między 2010 a 2014 rokiem.
Założenie to wynika z zasady reprezentacji systemu wyborczego, która wskazuje, że system większościowy sprzyja budowaniu stabilnych większości w organie kolegialnym (Nohlen, 2004). Stąd można spodziewać się, że tam, gdzie zostały zastosowane wybory w ordynacji większościowej tam częściej pojawi się władza podzielona. Kolejne hipotezy będą odnosić się do charakterystyk gmin wpływających na formowanie się władzy podzielonej. Zakładam istnienie związku pomiędzy zestawami cech gmin a prawdopodobieństwem formowania się władzy podzielonej. Zakładam, że cechy te to m.in. wielkość gminy, typ gminy (miejska-wiejska), odległość od miasta wojewódzkiego. Analizując literaturę przedmiotu (McAllister 2007; Piontek 2012, Karvonen 2012) może dostrzec, że w gminach wiejskich (H2), w gminach o mniejszej liczbie ludności (H3), im dalej od miasta wojewódzkiego (H4) tym częściej formułują się układy władzy podzielonej. Wynika to z większej personalizacji polityki oraz mniejszego znaczenie afiliacji partyjnej/komitetowej danych kandydatów w gminach o wskazanych cechach. Powyższe hipotezy odnoszą się do wszystkich polskich gmin oraz elekcji z 2010 oraz 2014 roku.
W drugiej części badania analizie podlegać będzie funkcjonowanie władzy w warunkach divided government – ta część odnosi się do skutków funkcjonowania władzy podzielonej dla procesu decyzyjnego na szczeblu gminnym. Rezultaty badań wskazują na konfliktogenność układu władzy podzielonej (Coleman, Parker 2009; Alt, Lowry 1994; Wu, Chuang 2007; Kernel 1991). W grupie miast na prawach powiatu weryfikowana będzie hipoteza (H5): W gminach, gdzie władza jest podzielona proces decyzyjny odbywa się mniej sprawnie niż w gminach, gdzie prezydent posiada poparcie większości radnych w radzie miasta, a dokładniej: (a) uchwała budżetowa w miastach na prawach powiatu będzie uchwalana później w miastach z władzą podzieloną niż w miastach, w których prezydent posiada poparcie większości radnych w radzie miasta; (b) w miastach, gdzie władza jest podzielona absolutorium dla prezydenta nie zostanie uchwalone w pierwszym głosowaniu rady (nad uchwałą absolutoryjną) częściej niż w miastach, w których prezydent posiada poparcie większości radnych w radzie miasta; (c) w miastach, gdzie władza jest podzielona referendum odwoławcze będzie stosowane częściej niż miastach, w których prezydent posiada poparcie większości radnych w radzie miasta.
Odpowiedzi na wskazane hipotezy zostaną udzielone na podstawie analiz desk research, analiz ilościowych wyników wyborów w latach 2010-2014 oraz komponentu badań terenowych (ankieta audytoryjna z radnymi oraz wywiady pogłębione z lokalnymi aktorami sceny politycznej).
Współpraca międzygminna – formy, skala, motywy, mechanizmy, rezultaty – porównanie krajów europejskich.
Kierownik projektu: dr hab. Marta Lackowska
Źródło finansowania: grant Narodowego Centrum Nauki w ramach programu Opus
Okres realizacji: lipiec 2016 – lipiec 2019
Członkowie zespołu badawczego ze ZRiPL: prof. Paweł Swianiewicz, dr Adam Gendźwiłł, dr Joanna Krukowska
Projekt stanowi kontynuację poprzedniego realizowanego w naszym zakładzie grantu NCN zatytułowanego „Współpraca jednostek samorządu terytorialnego: wymiar ekonomiczny i polityczny” (grant nr 221504), który został zakończony w połowie 2016 roku.
W toku jego realizacji zdiagnozowaliśmy dwa wymiary, w których prowadzone badania powinny zostać uzupełnione: (i) przedmiotowy i (ii) przestrzenny. Obecnie realizowany projekt zajmuje się właśnie tymi dwoma aspektami.
(i) Uzupełniamy prowadzone w Polsce badania o analizy dotyczące współpracy samorządów w formie spółek prawa handlowego. Stawiamy ogólną hipotezę, że spółki międzygminne są bardziej technokratyczne i wykazują mniej elementów demokratycznego procesu decyzyjnego niż związki. W toku analiz dostępnych materiałów wtórnych, a także badań terenowych zamierzamy odpowiedzieć na szereg pytań dotyczących m.in. najczęstszych dziedzin takiej współpracy, jej wymiaru finansowego, dynamiki, motywów nawiązywania, aktorów zaangażowanych we współpracę, mechanizmów i problemów związanych z procesem podejmowania decyzji, w który zaangażowanych jest wiele podmiotów oraz względnej roli współpracy międzygminnej w polityce samorządów lokalnych. Porównanie współpracy międzygminnej spółek i związków będzie nieść ważne informacje dla lokalnych polityków i administracji.
(ii) Tak kompleksowe dane dotyczące silnie sformalizowanych instytucji współpracy w Polsce traktujemy jako podstawę do porównań międzynarodowych. Dzięki współpracy w ramach COST LocRef zainicjowaliśmy powstanie grupy badaczy z siedmiu innych państw europejskich, gotowych przeprowadzić badania analogiczne do Polskich i zaangażować się we wspólne studia komparatystyczne. Europejski kontekst badania pozwoli na weryfikację wpływu lokalnych uwarunkowań i wskazanie głównych czynników różnicujących funkcjonowanie współpracy międzygminnej w przekroju międzynarodowym. Wyjątkowość badania polega na tym, że (i) obejmujemy badaniem nowe państwa, które jak dotąd nie były brane pod uwagę w międzynarodowych badaniach porównawczych (Finlandię, Hiszpanię, Islandię, Niemcy, Portugalię, Słowację i Słowenię), oraz (ii) stosujemy jednolitą metodykę we wszystkich krajach dzięki czemu możemy realizować analizy porównawcze nie tylko na poziomie międzynarodowym, ale też na poziomie poszczególnych instytucji współpracy. W tej części projektu formułujemy szereg hipotez wskazujących, że międzynarodowe różnice w funkcjonowaniu współpracy międzygminnej mogą być wyjaśniane przez takie zmienne jak: kultura organizacyjna (nie)sprzyjająca współpracy, obecność zachęt zewnętrznych, silne przywództwo polityczne, poziom fragmentacji terytorialnej, stopień decentralizacji funkcjonalnej oraz samodzielność samorządów w wykonywaniu zadań.
Opłaty za lokalne usługi publiczne – znaczenie finansowe i polityczne.
Kierownik projektu: prof. Paweł Swianiewicz
Źródło finansowania: Grant Narodowego Centrum Nauki
Członkowie zespołu badawczego ze ZRiPL: dr Julita Łukomska, stypendysta, który będzie wybrany jesienią 2016 roku.
Okres realizacji: lipiec 2016 – czerwiec 2019.
Cel projektu to zrozumienie roli, jaką odgrywają opłaty za usługi lokalne w finansach samorządowych oraz w polityce lokalnej. Cele szczegółowe to:
Określenie znaczenia wpływów z opłat w finansach gminnych;
Zrozumienie motywów jakimi kierują się decydenci ustalając wysokość opłat;
Rozpoznanie czynników wyjaśniających zróżnicowanie opłat.
Najważniejsze hipotezy to:
Decyzje dotyczące wysokości opłat za usługi są istotnym tematem polityki lokalnej, budzącym więcej sporów niż lokalna polityka podatkowa.
Pomimo większej wrażliwości politycznej, udział opłat w całości zasobów finansowych gmin rośnie szybciej niż dochody z podatków lokalnych.
Zmiany wysokości opłat wykazują związek z cyklem politycznym (unikanie podwyżek w latach wyborczych).
Opłaty za usługi są silnie zróżnicowane pomiędzy gminami, a wśród czynników wyjaśniających są wielkość, cechy środowiska społeczno-gospodarczego, cechy środowiska politycznego i forma organizacyjno-prawna wykonywania usług.
Badania obejmą zarówno ogólną ewolucję wpływów z różnych opłat za usługi jak i dynamikę i zróżnicowania opłat za kilka wybranych usług. Analizowane będą zarówno usługi związane z dostępem do infrastruktury technicznej jak i usługi społeczne (np. opłaty za wodę i ścieki, ceny w transporcie publicznym, czynsze w mieszkaniach komunalnych, opłaty parkingowe).
Znaczenie opłat w polityce lokalnej oraz motywy kierujące decydentami będą badane za pomocą metod jakościowych w trakcie badań terenowych. Badania te obejmą próbę kilkudziesięciu gmin o zróżnicowanej wielkości, odmiennej charakterystyce społeczno-gospodarczej, położonych w co najmniej trzech różnych województwach.
Według niektórych badań opłaty za usługi mają rosnące znaczenie w finansowaniu wydatków samorządowych. Zjawisko to miało dwie główne przyczyny. Po pierwsze, w okresie dominacji poglądów związanych z New Public Management silnie promowana była zasada minimalizacji subsydiów budżetowych w finansowaniu lokalnych usług publicznych. Po drugie, decyzje dotyczące wzrostu taryf są politycznie łatwiejsze do podjęcia i wprowadzenia w życie w porównaniu z silną presją na obniżanie (lub przynajmniej niepodnoszenie) stawek podatków lokalnych. W Polsce obciążenia finansowe gospodarstw domowych opłatami za usługi są zazwyczaj wyższe niż płaconymi podatkami lokalnymi.
Mimo to opłaty nie były jak dotychczas przedmiotem licznych badań empirycznych. Nasze badanie podejmuje zagadnienia z zakresu ekonomii politycznej taryf za usługi. Wychodząc od ekonomicznych modeli kształtowania opłat w oparciu o kalkulację kosztu krańcowego i zasadę „user-payer” odwołuje się do modeli politycznych. W szczególności zwraca uwagę na dodatkowe czynniki wpływające na pożądaną wysokość opłat, takie jak polityka redystrybucyjna, internalizacja efektów zewnętrznych i kontrola cen w warunkach monopolu naturalnego. Czynniki te mają wymiar nie tylko ekonomiczny, ale także polityczny. Badanie odwołuje się do koncepcji cyklu politycznego i utrzymywania równowagi między kapitałem finansowym i politycznym władz lokalnych.
Liderzy polityczni w europejskich samorządach lokalnych (POLLEADER).
Źródło finansowania: grant Narodowego Centrum Nauki w ramach programu Harmonia
Okres realizacji: kwiecień 2016 – kwiecień 2018
Kierownik projektu: dr Adam Gendźwiłł
Członkowie zespołu badawczego ze ZRiPL: prof. Paweł Swianiewicz, dr hab. Marta Lackowska, dr Joanna Krukowska
Celem projektu jest wszechstronna analiza porównawcza politycznych liderów lokalnych (wójtów, burmistrzów, prezydentów miast) w wybranych krajach Europy. Porównania będą dotyczyć m.in. stylów rządzenia, miejsca liderów lokalnych w formalnych i nieformalnych sieciach władzy, ocenach szans i zagrożeń dla wspólnot lokalnych, postaw wobec różnych modeli dostarczania usług publicznych oraz reform sektora publicznego, a także na ścieżek rekrutacji i awansu elit lokalnych. Badanie jest zaprojektowane tak, aby możliwe było porównanie aktualnych wyników z wynikami zrealizowanego w latach 2003-2004 międzynarodowego badania liderów lokalnych European Mayor (Polska brała udział w tamtym badaniu). Obecna edycja badania obejmuje jeszcze szerszą grupę – ponad 20 krajów.
Polski zespół – ze względu na profil zainteresowań naukowych – będzie odpowiadać w projekcie za szczegółową analizę trzech problemów badawczych w perspektywie porównawczej: (1) wpływu wielkości jednostek samorządu terytorialnego na charakter przywództwa i jakość demokracji lokalnej, (2) roli ogólnokrajowych partii politycznych w polityce lokalnej oraz specyfiki bezpartyjnych liderów lokalnych (3) stosunku liderów lokalnych do zewnętrznej współpracy jst (zagadnienie to odnosi się do współpracy międzygminnej, współpracy z innymi szczeblami władzy publicznej i relacji z podmiotami zewnętrznymi np. przedsiębiorcami, organizacjami społecznymi).
Projekt zakłada analizę wyników badania ankietowego liderów lokalnych w krajach będących członkami konsorcjum. W Polsce badanie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast, zgodne z wzorcem przyjętym przez konsorcjum międzynarodowe, odbyło się w okresie od czerwca do listopada 2015 r.
Projekt realizowany jako element wspólnej inicjatywy konsorcjum międzynarodowego, kierowanego przez prof. Huberta Heinelta (Niemcy) i prof. Annick Magnier (Włochy) – koordynatorów zbliżonego badania zrealizowanego w 2003-2004 roku, a także sieci naukowej COST IS 1207 Local Public Sector Reforms: An International Comparison.
Organizing for resilience. A comparative study on institutional capacity, governance, and climate change adaptation in Poland and Norway (POLCITCLIM).
Kierownik projektu w Polsce: prof. Paweł Swianiewicz
Zespół: dr Katarzyna Szmigiel-Rawska, dr Marta Lackowska, , mgr A. Gendźwiłł
Źródło finansowania: program “Polsko – Norweska Współpraca Badawcza”
Termin realizacji: listopad 2013 – październik 2016
POLCITCLIM to projekt z dziedziny nauk społecznych, którego celem jest zbadanie relacji między zasobami instytucjonalnymi, a zdolnością adaptacyjną do zmian klimatycznych w Polsce i Norwegii. Projekt jest realizowany przez Zakład Rozwoju i Polityki Lokalnej Uniwersytetu Warszawskiego i Norweski Instytut Badań Miejskich i Regionalnych (NIBR). Norwegowie od lat badają lokalne zdolności adaptacyjne do zmian klimatycznych. Powtórzenie i rozwinięcie tych badań w polskich miastach (a także dalsze badania w Norwegii) umożliwią międzynarodowe porównanie czynników, które pomagają władzom i społecznościom lokalnym w adaptacji do przewidywanych zmian klimatycznych. Ponieważ wpływ zmian klimatycznych jest lokalnie bardzo zróżnicowany, to właśnie na tym poziomie działania adaptacyjne są najbardziej potrzebne. Co więcej, potrzeba prowadzenia polityk w tym zakresie jest coraz bardziej uświadomiona wśród decydentów.
Badanie prowadzone w Polsce obejmuje:
1) Sondaż mający na celu zbadanie percepcji wpływu zmian klimatycznych na funkcjonowanie samorządów. Ten etap badania pozwoli odpowiedzieć na pytania: w jakim stopniu władze samorządowe dostrzegają wyzwania związane ze zmianami klimatycznymi? Czy traktują je jako ważny temat polityki lokalnej? Czy uważają, że działania podejmowane w tym zakresie mogą faktycznie przyczynić się do zmniejszenia ryzyka?
2) Badanie szczegółowe czterech gmin (case studies), które będą obejmowały:
gminę zagrożoną poprzez zwiększoną częstotliwość powodzi;
gminę nadbrzeżną zagrożoną niszczącą działalnością morza;
gminę, próbującą rozwiązywać problemy adaptacji do zmian klimatycznych poprzez współpracę międzygminną;
gminę opracowującą, albo taką, która niedawno opracowała strategię adaptacji do zmian klimatycznych.
Ten etap badań pozwoli poznać postawy polityków i administracji lokalnej, a także role aktorów społecznych (np. organizacji pozarządowych) w podejmowanych działaniach.
Wnioski z przeprowadzonych badań będą przekazywane władzom samorządowym i organizacjom społecznym zainteresowanym tą tematyką.
Czynniki rozwoju polskich gmin w kontekście kryzysu gospodarczego i nowych wyzwań Unii Europejskiej.
Kierownik projektu: prof. Wojciech Dziemianowicz
Zespół: prof. Jacek Szlachta (SGH), dr Katarzyna Szmigiel-Rawska, mgr Klaudia Peszat
Źrodło finansowania: NCN
Termin realizacji: 2014-2015
Głównym problemem naukowym projektu jest weryfikacja czynników rozwoju gmin w modelu opartym o innowacje, poprzez zastosowanie koncepcji łańcucha wartości gminy. Wiedza ta, oprócz wymiaru teoretycznego, wydaje się być niezbędna w kontekście praktyki funkcjonowania samorządu lokalnego w Polsce, w świetle kryzysu gospodarczego oraz wyzwań, przed jakimi stoi Polska i cała Unia Europejska. Koncepcja łańcucha wartości gminy powstała jako efekt realizacji grantu KBN (1 H02C 081 28).
Główny cel naukowy: Określenie uwarunkowań rozwojowych polskich gmin w świetle koncepcji łańcucha wartości w kontekście wymagań gospodarki opartej na wiedzy, kryzysu gospodarczego i wyzwań przed jakimi stoi Unia Europejska.
Osiągnięcie tego celu będzie wymagało weryfikacji 4 hipotez badawczych.
Hipoteza główna. Pozycja rozwojowa gminy zależy od wzajemnych relacji między liderem lokalnym, otoczeniem wewnętrznym oraz otoczeniem zewnętrznym gminy, postrzeganych jako konsekwencja zdarzeń historycznych, teraźniejszych oraz projekcja zdarzeń przyszłych. Hipoteza ta będzie zweryfikowana poprzez weryfikację 3 hipotez cząstkowych:
Hipoteza 1. „Historycznego splotu czynników rozwojowych” Uwarunkowania historyczne rozwoju lokalnego dotyczą nie tylko procesów, które wpływały na pozycję danej gminy względem innych gmin, ale również procesów tworzących dzisiejszy kapitał społeczny oraz zdarzeń, które budowały doświadczenia liderów lokalnych.
Hipoteza 2. „Aktualnej reakcji na zmieniające się otoczenie” Wśród wielu zasobów, jakimi może dysponować w danej chwili gmina, by sprostać aktualnej presji zewnętrznej, najważniejszymi są: wiedza i umiejętności lidera oraz gotowe i umiejące współpracować otoczenie wewnętrzne.
Hipoteza 3. „Pomysłu na przyszłość” Ważną rolę wśród czynników rozwoju odgrywają również te, które odnoszą się do przyszłości, czyli: wizja lidera oraz zaufanie, jakim go obdarza otoczenie wewnętrzne.
Projekty zakończone
- Współpraca jednostek samorządu terytorialnego: wymiar ekonomiczny i polityczny.
- Wpływ wielkości jednostki samorządu terytorialnego
- Miasta wschodnioniemieckie i polskie w procesie integracji europejskiej: nowe szanse dla miejskiego rozwoju gospodarczego?
- Jednostki pomocnicze w zarządzaniu dużymi miastami
- Czynnki rozwoju polskich gmin w kontekście kryzysu gospodarczego i nowych wyzwań Unii Europejskiej
- Dysproporcjonalność w wyborach rad gmin w 2010 i 2014 roku w Polsce
- Polityka podatkowa polskich gmin jako instrument w konkurencji o rozwój
- Beneficjenci samorządowi Sektorowych Programów Operacyjnych
- Trwałość partnerstw międzynarodowych tworzonych w ramach współpracy przygranicznej
- Zaniedbane dzielnice w polityce władz miejskich w Polsce
- Polityka samorządów w zakresie opieki przedszkolnej
- Samorząd lokalny w sieciach gospodarczych
- Subregionalne bieguny wzrostu
- Polityczne, społeczne i ekonomiczne stymulanty i destymulanty rozwoju Mazowsza
- Czynniki zróżnicowania realizacji Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w województwach
- Municipal Assemblies in European Local Govenrnance in Change
- G-FORS (Governance for Sustainability)
- Pasywność samorządu lokalnego
- Territorial Consolidation Reforms in Europe
- SOCCOH – Wyzwania społeczno-ekonomicznej spójności w rozszerzonej Unii Europejskiej
- Konkurencyjność i innowacyjność firm Warmii i Mazur
- Innowacyjność samorządów lokalnych w konkurowaniu o zewnętrzne czynniki rozwoju
- International Metropolitan Observatory
- Local Political Leaders in Europe
Uszczegółowione opisy poszczególnych projektów badawczych znajdują się poniżej.
Zakończone projekty badawcze
Współpraca jednostek samorządu terytorialnego: wymiar ekonomiczny i polityczny
Kierownik projektu: prof. Paweł Swianiewicz
Zespół: dr Marta Lackowska, dr Joanna Krukowska, mgr Natalia Szajewska, mgr Adam Gendźwiłł
Źródło finansowania: NCN
Okres realizacji: 2014-2015 r.
Cel badania: poznanie zakresu, mechanizmów i efektów współpracy międzygminnej w Polsce.
Badanie koncentruje się na związkach międzygminnych, choć w mniejszym zakresie odnosi się też do innych form współpracy (np. porozumienia).
Główna hipoteza: dobrowolna współpraca samorządów to potencjalny sposób rozwiązywania problemów skali i koordynacji wykonywanych zadań, który jest słabo wykorzystywany ze względu na warunki zewnętrzne i wewnątrz-organizacyjne trudności współpracy.
Szczegółowe pytania i hipotezy odnoszą się do aspektów współpracy:
1. Zakres dziedzinowy – ilościowo dominują „dziedziny miękkie” (np. promocja), ale finansowo współpraca „twarda” (wspólne dostarczanie usług np. gospodarka odpadami).
2. Motywy – najczęstszy to korzyści skali; częsta jest też chęć wykorzystania okazji. Minimalna jest rola zachęt zewnętrznych (np. ze strony państwa lub koordynacyjna rola województw i powiatów)
3. Faktyczne korzyści – w dziedzinach „twardych” można je oszacować liczbowo, ocena zaangażowanych partnerów jest jednolita. W dziedzinach „miękkich” pomiar jest trudniejszy, a oceny partnerów rozbieżne.
4. Ocena korzyści zależy od pozycji w sieci – dokonywana przez instytucję zajmującą centralną pozycję jest bardziej krytyczna od dokonywanej przez „gapowiczów współpracy” i uczestników mniej zaangażowanych.
5. Rola współpracy w hierarchii priorytetów gminnych jest marginalna, co widać w tematyce debat i skali finansowego zaangażowania.
6. Sprawność decyzji instytucji współpracy jest ograniczona przez wydłużony czas uzgadniania stanowisk.
7. Przejrzystość podejmowania decyzji w instytucjach współpracy jest niewielka, m.in. wskutek małego zainteresowania radnych i społeczeństwa obywatelskiego. Kontrola demokratyczna działa słabiej niż w przypadku działalności poszczególnych gmin.
8. Dynamika – w przypadkach udanej współpracy następuje jej pogłębianie i rozszerzanie.
9. Częste są przypadki współpracy fasadowej lub „wypalającej się”, zwłaszcza w dziedzinach „miękkich”, gdzie efekty są trudniej mierzalne.
Miasta wschodnioniemieckie i polskie w procesie integracji europejskiej: nowe szanse dla miejskiego rozwoju gospodarczego?
Kierownik projektu: prof. Paweł Swianiewicz
Zespół: dr Julita Łukomska, mgr Anna Kurniewicz. Projekt realizowany w partnerstwie z zespołem z Instytutu Badań nad Gospodarką w Halle koordynowanym przez Prof. Martina T. W. Rosenfelda.
Okres realizacji: maj 2014- maj 2016
W miastach Niemiec Wschodnich i Polski (podobnie jak w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej) początek procesu transformacji ustrojowej zbiegł się z rozpoczęciem integracji europejskiej. Przejście od systemu socjalistycznego do systemu wolnorynkowego wiązało się z podobnymi problemami dla miast w obu regionach, jednak ścieżki integracji analizowanych obszarów ze strukturami unijnymi były odmienne.
Założenia projektu:
Wpływ integracji europejskiej na rozwój gospodarczy polskich i wschodnioniemieckich ośrodków miejskich nie był równomierny. Dla niektórych z nich był on bardziej korzystny, dla innych mniej, co doprowadziło do zmiany ich pozycji w krajowej hierarchii lub systemie miast;
Ze względu na odmienne ścieżki integracji, różny jej poziom oraz specyficzne krajowe uwarunkowania instytucjonalne, wpływ integracji na krajową hierarchię miast w Polsce i Niemczech Wschodnich nie był jednakowy.
Cele badania:
(1) wyodrębnienie spodziewanego wpływu integracji europejskiej na gospodarczy rozwój miast Polski i Niemiec Wschodnich,
(2) sprawdzenie czy (i jak) różne ścieżki integracji oraz różnice w krajowym otoczeniu instytucjonalnym zaowocowały odmiennym wzorcem zmian w miastach obu badanych regionów.
Cele badania zostaną osiągnięte poprzez zastosowanie metod analizy regresji i pogłębione, jakościowe studia przypadku.
Polityka podatkowa polskich gmin jako instrument w konkurencji o rozwój
Kierownik projektu: dr Julita Łukomska
1. Czy polityka podatkowa gmin jest zróżnicowana, a jeśli tak, to jakie są najważniejsze czynniki różnicujące? Spodziewamy się, że najważniejszymi czynnikami różnicującymi będą: wielkość jednostki (mierzona liczbą ludności), położenie w stosunku do wielkich aglomeracji, charakterystyka społeczno-gospodarcza i i poziom rozwoju regionu.
2. Jakie motywy kierują politykami lokalnymi podejmującymi decyzje o wysokości podatków? Spodziewamy się innych motywacji w stosunku do podatków płaconych przez osoby fizyczne i przez przedsiębiorstwa. Oczekujemy także pojawienia się ograniczonych przejawów „cyklu politycznego” w polityce podatkowej.
3. Jaka jest skuteczność osiągania formułowanych przed polityką podatkową celów? Spodziewamy się, że skuteczne okażą się motywacje socjalne i polityczne, natomiast niższa jest skuteczność osiągania celów ekonomicznych (stymulacyjnych).
4. Jaki jest wpływ wielkości polityki podatkowej na wielkość dochodów samorządów gminnych? Spodziewamy się, że efekt stymulowania dochodów wskutek zmniejszenia podatków pojawia się bardzo rzadko.
5. Czy na poziomie lokalnym możemy obserwować przejawy konkurencji podatkowej? Oczekujemy, że badanie pozwoli na zaobserwowanie tego zjawiska.
Źródło finansowania: NCN
– sposób tworzenia samorządów jednostek pomocniczych
– ich rola w wykonywaniu zadań publicznych
– ich znaczenie dla wspierania demokracji lokalnej (zakorzenienie w społeczności lokalnej; ich rola jako narzędzia artykulacji interesów terytorialnych w polityce miejskiej)
– finansowanie.
- Koncepcja reterytorializacji (re-teritorialization) zwraca uwagę, że w warunkach globalizacji wymiar terytorialny ulega znacznej modyfikacji m.in. uspołecznieniu. Zastosowanie koncepcji do poziomu miejskiego pozwala wyróżnić przeskalowanie w dół (down-scaling) – konieczność formułowania i realizowania polityk w skali mniejszej, pojedynczych osiedli czy dzielnic oraz up-scaling – wynikające z uwikłania samorządu miejskiego w zarządzanie wielopoziomowe (multi-level governance). Tematyka badania wpisuje się w rozważania procesów przeskalowania w dół.
- Na rolę jednostek pomocniczych można też patrzeć przez pryzmat koncepcji współrządzenia (governance), koncentrując się na relacjach między samorządem jednostki pomocniczej i władzami miejskimi oraz na aktywności różnych podmiotów lokalnych w funkcjonowaniu jednostki pomocniczej.
Uzupełnieniem są hipotezy o charakterze szczegółowym:
-
Analiza zróżnicowania modeli funkcjonowania jednostek pomocniczych w 23 miastach liczących powyżej 150 tys. mieszkańców, w oparciu o dokumenty otrzymane w urzędach tych miast i dostępne na stronach internetowych.
-
Badanie terenowe w 4 miastach reprezentujących różne modele jednostek pomocniczych. Część badania w tym etapie będzie się odnosić do całego miasta, a część do wybranego w każdym z miast osiedla/ dzielnicy.
Rezultaty prac zostały zawarte w szeregu publikacji:
-
P. Swianiewicz, J. Krukowska, M. Lackowska, A. Kurniewicz (2013) Błędne koło marginalizacji? Jednostki pomocnicze samorządu w zarządzaniu dużymi miastami, Warszawa: Elipsa.
-
P. Swianiewicz „Jednostki pomocnicze w dużych miastach: błędne rondo marginalizacji czy ślepa uliczka?”, Samorząd Terytorialny 1-2/2014.
-
P. Swianiewicz, K. Olszowiec „Samorząd pomocniczy samorządów wielkich miast jako ścieżka kariery politycznej”, „Studia Regionalne i Lokalne” 4/2013
-
M. Lackowska „Czy mieszkańcy wielkich miast potrzebują jednostek pomocniczych?”, Samorząd Terytorialny 1-2/2014
-
P. Swianiewicz “Intra-Municipal Units in Urban Political Systems in Poland: Vicious Roundabout of Marginalization or Dead-End Street?” (złożone do druku, oczekujące na recenzje)
-
P. Swianiewicz, K. Olszowiec „Neighbourhood council as a path of political career in Poland” (złożone do druku, oczekujące na recenzje)
Źródło finansowania:NCN, grant PRELUDIUM
Termin realizacji: 2014-2015
Dodatkowym celem projektu jest opracowanie i przetestowanie nowej, nie stosowanej dotąd w naukach politycznych miary dysproporcjonalności – ważonej wariancji proporcji. Nowa metoda pomiaru umożliwi – dzięki dekompozycji wariancji – pokazanie dwóch głównych komponentów dysproporcjonalności, które wynikają z dwóch parametrów systemu wyborczego: (a) podziału gmin na okręgi wyborcze, (b) formuły podziału mandatów wewnątrz okręgu.
Termin zakończenia projektu: 2012 r.
Rola programów ogólnokrajowych w finansowaniu działań samorządów jest do tej pory bardzo słabo rozpoznana. Zadaniem proponowanego badania jest przynajmniej częściowe wypełnienie tej luki. Celem badania jest zatem z jednej strony określenie roli jaką pełnią te programy w finansowaniu zadań realizowanych przez samorządy, a z drugiej zbadanie różnic w praktycznej realizacji tych programów i programów regionalnych. Powyższy cel ma charakter bardzo ogólny i możliwa będzie tylko częściowa jego realizacja. Bardziej szczegółowe pytania obejmują następujące zagadnienia:
- Jaka jest wartość i rozmieszczenie projektów realizowanych przez samorządy terytorialne, a finansowane z Sektorowych Programów Operacyjnych?
- Jaki jest stosunek wartości tych projektów w stosunku do projektów finansowanych z RPO w różnego typu samorządach (wielkich miastach, miastach średnich i małych, gminach wiejskich, powiatach)?
- Jak wygląda konkurencja samorządów o środki z programów ogólnokrajowych? Jakie czynniki decydują o szansach w tej konkurencji? Czy proces ten różni się czymś w stosunku do wyboru projektów w programach regionalnych?
- Czy poszczególne samorządy świadomie koncentrują swoją uwagę na pozyskiwaniu środków z wybranych projektów unijnych? (np. tylko z regionalnych lub tylko z programów ogólnokrajowych). Jeśli tak, to co decyduje o takim wyborze?
- Jak beneficjenci samorządowi oceniają procedury i praktykę realizacji SPO w porównaniu z programami regionalnymi?
- Czy SPO różnią się czymś od programów regionalnych z punktu widzenia wpływu na zarządzanie strategiczne? Chodzi tu o spojrzenie z obu stron: rolę programów ogólnokrajowych w realizacji strategii lokalnych przyjmowanych przez miasta i regiony, a także o strategiczny wymiar doboru projektów lokalnych na poziomie instytucji centralnych zarządzających tymi programami.
Odpowiedź na te pytania mają przynieść:
- Ilościowe analizy bazy danych projektów realizowanych w Polsce ze środków unijnych
- Badania empiryczne obejmujące instytucje odpowiedzialne za realizację SPO oraz badania terenowe w 3 wybranych województwach.
Rezultaty prac zostały zawarte w szeregu publikacji:
- P. Swianiewicz, J. Krukowska, M. Lackowska (2013) Profesjonalizacja absorpcji funduszy: beneficjenci samorządowi centralnie zarządzanych programów operacyjnych w okresie 2007-2013, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, p. 89
- P. Swianiewicz (2013) „Konkurencja o środki unijne w opiniach polityków i pracowników samorządowych”, Studia Regionalne i Lokalne nr. 2/2013, s. 5-31.
- P. Swianiewicz (2012) „Środki unijne w samorządach – kto korzysta najwięcej?”, Samorząd Terytorialny nr 5/2012, s. 9-24.
- M. Lackowska, P. Swianiewicz (2013, w druku) „Czy projekty unijne stymulują współpracę międzygminną?” [w:] E. Gaczek (red.) Dynamika, cele i polityka zintegrowanego rozwoju regionów, Poznań: Uniwersytet Ekonomiczny.
Termin zakończenia: 2011 r.
Za przykład badawczy posłużą organizacje które wzięły udział w projektach programu PHARE CBC, gdyż pierwszy etap realizacji znaczącej liczby projektów w ramach współpracy międzynawowej rozpoczął się w Polsce w połowie lat 90-tych wraz z rozpoczęciem realizacji tego programu. Od tamtej pory upłynęło wystarczająco dużo czasu, aby spróbować odpowiedzieć na pytanie o trwałość partnerstw stworzonych na rzecz realizacji projektów tego programu. Dla realizacji przedstawionego celu przeprowadzone zostaną badania ankietowe oraz pogłębione badania wybranych partnerstw transgranicznych.
Termin realizacji: 2010-2011 r.
Podstawowym celem badania jest ocena roli jaką w polityce miejskiej odgrywają działania podejmowane w stosunku do najbardziej zaniedbanych dzielnic miasta oraz lepsze zrozumienie mechanizmów formułowania i realizowania polityki w stosunku do poszczególnych części miasta. W warstwie teoretycznej proponowane badanie wpisuje się w debatę nad kształtem .reżimów miejskich. (w rozumieniu teorii stworzonej przez Stone’a 1989) w krajach europejskich, a także nad przejściem od tradycyjnej polityki kreowanej przez samorząd do nowoczesnego zarządzania lokalnego (from local government to local governance).
- Jakie były cele badanego programu?
- Jakie działania były proponowane dla osiągnięcia postawionych celów?
- Kto był inicjatorem realizowanego programu?
- Jak wyglądały mechanizmy podejmowania decyzji dotyczących programu? Kto miał na nie największy wpływ?
- W jaki sposób finansowane były podejmowane działania?
- Jak wyglądał udział społeczności lokalnej w poszczególnych fazach przygotowania i realizacji? Z czyjej inicjatywy pojawiało się zaangażowanie aktorów innych niż związanych z samorządem miejskim?
- Jak można ocenić rezultaty programu z punktu widzenia oficjalnie formułowanych celów, a także z punktu widzenia partykularnych celów poszczególnych zaangażowanych aktorów?
- P. Swianiewicz, J. Krukowska, P. Nowicka (2011) Zaniedbane dzielnice w polityce wielkich miast, Warszawa: Elipsa, p. 259
- P. Swianiewicz (2011) „Europeizacja w działaniach polskich samorządów terytorialnych – wybrane przykłady”, Zarządzanie Publiczne nr 15 (1/2011), p. 5-20
- P. Swianiewicz, J. Krukowska (2011) „Zaniedbane dzielnice w polityce wielkich miast”, [w:] Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych: wybór referatów konferencyjnych, Warszawa: Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, p. 124-143
- P. Swianiewicz (2014, w druku) „Trick and thin europeanization of local policies in Poland” Croatian and Comparative Public Administration.
Polityka samorządów gminnych w zakresie opieki przedszkolnej
Celem badania jest odpowiedź na pytanie w jakim stopniu i w jaki sposób zmiany te przełożyły się na świadomość działaczy samorządowych i kierunki polityki lokalnej. Badanie będzie próbowało odpowiedzieć na szereg pytań szczegółowych:
- Które z potencjalnych celów stawianych przed opieką przedszkolną politycy samorządowi uważają za najważniejsze w przypadku ich gminy?
- Jak często sprawy przedszkoli stają się przedmiotem debaty politycznej w ich gminie? Jak często się pojawiają i czy wzbudzają emocje na posiedzeniach rady? Jak aktywnie wypowiadają się na ten temat mieszkańcy i czy to oni bywają inicjatorami debat politycznych?
- Jaki jest wskaźnik “przedskolaryzacji” w różnych typach gmin i w poszczególnych regionach? Jakie są plany władz samorządowych dotyczące rozwoju sieci placówek w kolejnych latach?
- Jaka jest wizja dalszego rozwoju tej funkcji w gminie? Jaką rolę przewiduje się dla placówek publicznych i niepublicznych?
- Jak wysokie są opłaty rodziców za uczestnictwo dzieci w przedszkolach? I jakie są przesłanki polityki gmin w tym zakresie? W jakim stopniu opłaty rodziców pokrywają koszty funkcjonowania placówek?
- Czy dostrzegany jest problem finansowania przedszkoli po wygaśnięciu dotacji unijnych na ten cel? Jeśli tak to jak ten problem będzie rozwiązany?
- W jakim stopniu gminy próbują wykorzystywać możliwość tworzenia “innych form opieki przedszkolnej”? Jakie są przesłanki dla wykorzystywania takiej formy i w których jednostkach najczęściej się ona pojawia?
- W jaki sposób przedszkola powinny być finansowane? Czy potrzebna i realna jest subwencja przedszkolna?
- W jakim stopniu gminy współpracują ze sobą w zapewnieniu opieki przedszkolnej? Wiemy, że dość często się zdarza, że dzieci mieszkające w jednej gminie uczęszczają do placówek zlokalizowanych w innej jednostce. Jak gminy traktują to zjawisko i w jaki sposób próbują rozwiązywać wynikające zeń komplikacje dotyczące finansowania placówek?
– badania terenowe (wywiady otwarte, ankiety z radnymi, wójtami/ burmistrzami) w 50 gminach położonych na ternie 5 wybranych województw.
- P. Swianiewicz, J. Krukowska, M. Lackowska, J. Łukomska (202) Polityka samorządów gminnych w zakresie edukacji przedszkolnej, Warszawa: Wydawnictwa ICM Uniwersytet Warszawski, seria Biblioteczka Oświaty Samorządowej, z. 4
- P. Swianiewicz (2012) „Polityka samorządów gminnych w zakresie opłat za przedszkola”, Finanse Komunalne nr 11, p. 5-26
Samorząd lokalny w sieciach gospodarczych
Subregionalne bieguny wzrostu
Polityczne, społeczne i ekonomiczne stymulanty i destymulanty rozwoju Mazowsza
-
Czynniki zróżnicowania realizacji Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego w województwach